Версия для слабовидящих
Адрес: п.Агинское, ул. Комсомольская, 14
E-mail: agalibr@mail.ru
Тел: 8 302 39 3-41-72
Вход на сайт
График работы:
пн-сб: с 9 до 18 часов
пт: с 9 до 16:45
вс - выходной
Отправлено
Поисковое поле пустое!

Рассказали о бурятских названиях месяцев

29 февраля сотрудники Агинской краевой библиотеки им. Ц.Жамцарано провели мастер-класс «Время. Названия месяцев на бурятском языке» с учениками 9 класса Агинской окружной гимназии-интернат.

На русском языкеБуряадаар

Сегодня буряты, как и большинство народов мира, пользуются общеевропейским григорианским календарем.

Вместе с тем для многих не утратил своего значения восточный лунный календарь (зүүн зүгэй литэ), по которому отмечается национальный праздник Сагаалган. Лунный календарь основан на фазах Луны. В отличие от григорианского, который основан на солнечных циклах, лунный календарь учитывает движение Луны вокруг Земли. Поэтому лунный календарь не совпадает с григорианским.

По лунному календарю, составленному ламами Агинского дацана «Дэшен Лхундублинг», мы узнаем, что с 10 февраля идет первый весенний месяц – месяц тигра, с 11 марта наступит второй весенний месяц – месяц зайца…

Однако, наряду с названиями месяцев, соответствующими одному из 12 животных, употреблялись и исконно бурятские названия. Существует несколько вариантов бурятских названий месяцев, характерных для определённой местности, где локально проживает бурятское население.

Мы в своей работе использовали вариант, описанный первым бурятским ученым Доржи Банзаровым:

  1. Буга hара (месяц оленя) – декабрь
  2. Хуса hара (месяц барана) – январь
  3. Ехэ улаан (большой красный месяц) – февраль
  4. Бага улаан (малый красный месяц) – март
  5. Хуа хагданай hара (месяц прошлогодней травы) – апрель
  6. Хүхын дуунай hара (месяц кукования) – май
  7. Мангирта hара (месяц дикого лука) – июнь
  8. Бүбөөлжэнэй hара (месяц удoда) – июль
  9. Һүнэй hара (молочный месяц) – август
  10. Улари hара (месяц заморозков) – сентябрь
  11. Үүри hара (месяц зорь) – октябрь
  12. Гуран hара (месяц диких коз) – ноябрь

Также ребята познакомились с понятием «рабжуун», делением суток на 12 частей, по два часа в каждой, которые носят название зодиакальных животных и своими руками изготовили настольный календарь.

Дарима Базарова,

главный библиотекарь отдела информационного и сервисного обеспечения

Агинской краевой библиотеки им.Ц.Жамцарано.

 

Һарануудай буряад нэрэнүүд тухай хөөрэбэ

Февралиин 29-дэ Ц.Жамцараногой нэрэмжэтэ Агын хизаарай номой сангай мэргэжэлтэд «Саг. Һарануудай нэрэнүүд» гэhэн мастер-класс Агын тойрогой гимнази-интернадай 9-дэхи ангиин hурагшадтай үнгэргэбэ.

Мүнөө сагта буряадууд дэлхэйн диилэнхи хуби арадуудай тоодо григорианска литэ хэрэглэдэг болонхой.

Теэд зүүн зүгэй литэ удха шанараа алдаагүй, hүүлэй үедэ тэрээндэ анхарал жэлhээ жэлдэ ехэ болоно гэжэ тэмдэглэмээр. Энэл литээр бидэ үндэhэн hайндэрөө – Сагаалган тэмдэглэдэг гээшэбди. Зүүн зүгэй литэ наранай григорианска календарьтай таарадаггүй, жэл соо үлүү гү, али дутуу hара бии. Үдэр дабхасадаг, таhардаг, зарим үедэ үбэлэй гү, али хабар намарай, зунай hаранууд 4 болодог байна. Ушарынь хадаа ламын шажанай литэ hарын гараха ба орохо хоёрhоо үндэhэтэй. Иимэhээ hарын «түрэхэ» ба «хоргодохо» хоёрой хоорондо 29 хоног 12 час 44 минута 3 секунда болодог дээрэhээ литын жэл гээшэ юртэмсын наранай жэлтэй ба сагай уларилтай таарадаггүй юм.

Агын «Дэшен Лхундублинг» дасанай ламанарай зохеоhон литээр харабал, февралиин 10-hаа хабарай түрүүшын hара – бар hара ябажа байна, мартын 11-hээ хабарай хоердохи hара – туулай hара эхилхэ…

Зүгөөр 12 амитадай нэрээр hарануудые нэрлэхын хажуугаар буряад зон бүри эртэ урда сагhаа hарануудай ондоо нэрэнүүдые хэрэглэдэг байгаа. Гуша-гуша нэгэн хоногой үнгэрхэдэ, эхин, дунда ба hүүл hара гэжэ тоолоод, жэлэй дүрбэн саг гурба-гурбан hараар хубааhан ха. Зарим нютагуудта hарануудые тоогоор нэрлэдэг байhан hаань, нүгөөдүүлынь байгаалиин уларилтай, ургасатай гү, али ажал хүдэлмэриин хаhатай, мал адууhанай зан абаритай, шэнжэтэй холбуулан, нэрэ үгэдэг байhан юм. Тиимэhээ нютаг бүхэндэ өөр өөрын буряад нэрэнүүд хэрэглэгдэдэг байhан байна.

Бидэ мастер-класстаа буряадай түрүүшын эрдэмтэн Доржи Банзаровай тайлбарилhан нэрэнүүдые хэрэглэбэбди:

  1. Буга hара (месяц оленя) – декабрь
  2. Хуса hара (месяц барана) – январь
  3. Ехэ улаан (большой красный месяц) – февраль
  4. Бага улаан (малый красный месяц) – март
  5. Хуа хагданай hара (месяц прошлогодней травы) – апрель
  6. Хүхын дуунай hара (месяц кукования) – май
  7. Мангирта hара (месяц дикого лука) – июнь
  8. Бүбөөлжэнэй hара (месяц удoда) – июль
  9. Һүнэй hара (молочный месяц) – август
  10. Улари hара (месяц заморозков) – сентябрь
  11. Үүри hара (месяц зорь) – октябрь
  12. Гуран hара (месяц диких коз) – ноябрь

Тиихэдэ hурагшад «рабжуун» гэhэн ойлгосотой танилсаа, нэгэ хоногые 12 саг болгожо хубаагаад, 12 жэлэй нэрээр нэрлэhэн тухай тайлбари шагнаа, түгэсхэлдэнь өөрын гараар шэрээ дээрэ табяад байха, hарануудай буряад нэрэнүүдтэй литэ хээ.

Дарима Базарова,

Ц. Жамцараногой нэр. Агын хизаарай номой сангай

мэдээсэлэй таhагай ахамад библиотекарь.

 

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Пароль не введен
*
Генерация пароля