Хуһан модоной үйһэн гээшэ хүнэй ажабайдалда онсохон аша туһатай хубинь юм. Бүхы модод сооhоо хуhан лэ газарай элшэ хүсэ абадаг гэжэ наhатай зон хөөрэлдэжэ байгша бэлэй. Тиимэhээ газарай гэдэхэдэ, хуhан модондо шүүhэн гүйжэ, үйhэндэнь, бэедэнь, набша намаадань шэнгэн ородог. Эгээл энэ үедэ, июнь hарын эхеэр үйhэ жэлэй нэгэ дахин бэлдэжэ абадаг.
Галаа үйһөөр аһаажа түлидэгбди. Эхэ байгаалиин баялигаар бүхы эдлэлээ дархалжа ябаһан угсаатанаймнай шадахагүй юумэн үгы гээшэл даа. Хуһанай үйһэ гараараа үйлэдбэрилдэг тухай мэдэһэнээ хөөрэхэм.
Мүнөө сагта үйһэнэй түлөө ой ошохо болоо һаа, ойн ажахыһаа зүбшөөлэй олон саарһа заал һаа бэшүүлжэ, гартаа абаха ёһотой. Ой ошоод, үйһэ хаража шэлэдэг. Сэбэрхэн үйһэтэй, сэхэ хуһа унагаагша бэлэй. Мүнөөнэй сагта түлеэндэ унагааһан модонһоо абахадаш болохо бэшэ аа гү. Унагааһан модоёо узуур таладань утануудаар, үзүүр тээшэнь богонихонуудаар тайрахада таарамжатай. Тэдэ тайрагдаһануудаа нэгэ хонуулжа, нэгэ бага үхөөршоод байхадань, үйһыень хуулажа, хахалжа хатааха. Модо унагаамсаар хуулахада, сэрдыгээд, һайнаар ходоржо үгэхэгүй. Унагааһан хуһанайнгаа энэ жэлдэ ургаһан шэнэ мүшэрынь суглуулжа, венигүүдые боогоод, хабартаа хони ямаанда эдюулхэдэ, хоолтой байха. Сэбэр үйһэнүүдые бүтүүгээр ходолхо. Хабтагар бэшэ үйһэнүүдые хуулажа, тэбхытэр дабхасуулаад, хүндэхэн хуһаар даражархиха. Хүндыгөөр ходологдоһон үйһэнүүдээ ехэ соо багыень хэ хэһээр, тайраһан хуһан шүүрхэ шэнги болотор дабхасуулхада, дүрсэеэ алдахагүй. Үйһэеэ һэрюун, шииггүй хуурай газарта хадагалха, доронь ба дээрэнь модо хэжэ хушадаг. Хооһон үлэһэн модониинь ажабайдалда хэрэгтэй юумэнүүд болохо, түлеэншье болохо бшуу.
Үйһөөр амһарта хэхэ гээшэ ехэхэн дүршэл хэрэгтэй юм.
Хурса эритэнүүд хэрэгтэй. Бултыень бэлдээд, ажалаа эхилхэ. Хүндыгөөр ходолһон хоёр үйһэ абаад, соорхойгүй гү гэжэ шалгаха. Түйсын досоо талые зүйдэлгүйгөөр хэдэг. Газаа тээнь үйhэ замаглажа холбодог, гоёшье болодог. Ехэшэгыень халуун уһанда дэбтээгээд, хоёр хүн урбуулжархиха. Шарань газаашаа, сагааниинь досоошоо болохо. Хоёр захыень ехэ тэгшэхэнээр тайраад, нүгөө хүнды үйһэндөө үмдэхүүлхэ, нэгэ захыень 2 см үргэнтэйгөөр шамаха. Тиихэдээ бүри түйсын түхэлтэй болошохо. Зузааншаг хабтагар үйһэ абаад, хэмжүүрыень тааруулжа зураад, халуун уһанда һайнаар дэбтээхэ. Сэбэр гэгшээр һалаабшалуулаад, түйсынгөө дороһоонь угладаг. Иихэдээ оёор хабхаг хоёрые хэхэ үлэбэ. Нимгэн нарһан хабтагайнуудые гортигоор (циркуль) хэмжэжэ, түхэреэн зээрэмхэйнүүдые (диск) хэдэг. Хурса зэбсэгээр зээрэмхэй түхэреэлхэ гээшэ бэрхэтэй ажал бэшэ. Оёоргүй үйһэн түйсынгөө хоёр үзүүр халуун уһанда дэбтээгээд, оёор ба хабхаг тааруулдаг. Хабхагтань барюул тааруулжа зохёодог. Гоёожо, халуун түмэрөөр угалза гаргажа болохо.
Үйhэн түйсэ соо халуун сай хээд, үбhэндөө, түлеэндэ гараад сайлахада, халуун зандаа байгша hэн. Гэртээ ерэхэдэш, бүлеэхэн байха. Түйсэмнай тэрэ үеын термос байгаал даа. Үйhэн түйсэ соо хадагалhан хуурай эдеэн шанараа алдадаггүй юм. Олон жэлдэ хадагалагдаhан дабhан сагаан зандаа, гашуун амтаяа алдаагүй байха гэдэг.
Урдань үйһэн торхо хэдэг һэн. Мүнөөшье һү тараг ажалладаг зоной хэхэдэ болохо. Торхо хабтагар үйһэнүүдые зүйжэ хэдэг. Тэмээнэй зогдор утаһан болгожо томоод, үйһэнүүдээ 50-60 см диаметртэйгээр түхэреэлэн зүйхэ. Тэмээнэй зогдор үжэдэггүй, таһардаггүй, нойтондо тэрэ зандаа байдаг. Түхэреэлһэн торхотой болоходоо, оёор түйсынхеэр, бүхэлжэ байжа, модоор хэхэ. Бусалгаһан сагаа торходо хэхэдэ, үйһэнэй забһараар шүүһэниинь гоожоод, аарсаниинь үлэхэ. Үйһэн торхо соо аарсан оройдоошье гутахагүй. Хабхаг тааруулжа хэдэг. Урдандаа торхотой аарсан зунай гэрэй гү, али сарайн арада шүүһэржэ байгша бэлэй.
Буряад зон зүбөөр, hайса хатааhан хуhан модоор hурша ба эбэр номоной дали хэжэ бүтээгээд, дээрэнь олон дабхар шүрбэhэ няаха. Тэрээн дээрэ нимгэхэнээр, хахархай, гантанхайгүйгөөр хуулаhан үйhэ няадаг. Юундэб гэхэдэ, үйhэн нойтондо, бороондо норохогүй. Шиигтэхэгүй номо тэниихэгүй ха юм. Үйhэ таhалангүй, үе үеэрнь хууладаг. Зузаан юумэ оёходо, зүүнэй гаража үгэхэгүйдэ, үйhэн хурабшаар татажа оёдог юм. Үйhөөр бүхэлжэ хэhэн мухалигуудые дархалжа, зөөдэл байдалтай зон эд бараагаа, саг сагайнгаа хубсаhа хунар хадагалдаг байгаа. Тэрээн соо хулгана орохогүй, үйhэндэ дурагүй. Мухалигуудаа однохоол тэргэ дээрэ табяад, hэеы гэрэйнгээ хажууда байлгаха. Жаган ба сарайнуудые, малайнгаа далнуудые үйhөөр хушадаг байhан юм.
Нарай үхибүүндэ хуhан модоор дүүжэн үлгы хээд, бүхөөр элдэгдэhэн hураар дүрбэн углууhаань бүхэ гэгшээр уяад, дүрбэн hураа үлгы дээрэнь суглуулжа, уняануудhаа үлгэхэ.
Эжымни нарай үхибүүндэ сорго оёгшо бэлэй. Шээдэг газартань нимгэншэг аад, гэшүүhэ, нүхэ hүбэгүй, сэбэрхэн үйhэ тааруулжа эсхээд, халта хонхорхон болохоороор зөөлэн бүдөөр захыень хүбөөлхэ. Үйhэнэйнь сагаан тала газаашаа байха, мэлшэгэр шара талань – досоошоо. Аргал жэжэхэнээр бутаруулжа үйрүүлээд, сорго соогоо дэбдихэ. Адууhанай дэлhэнэй хилгааhа угаажа сэбэрлээд, урихадажа, хохир дээрэнь зузааханаар дэбдижэ тааруулха. Дэлhэнэй хилгааhан нарин аад, зөөлэн. Адууhанай hүүлэй хилгааhан шэрүүн аад, бүдүүн юм. Үхибүүнэй шээhэн хилгааhа нэбтэ гараад, хохирто шэнгэхэ, харин хилгааhан норохо бэшэ даа, шүүрэхэдэнь хуурай байна ха юм даа. Һүниин сагта иимэ сорго дээрэ үхибүүе унтуулхада, ехэ зохид, hуурииень hэлгүүлжэ, нарайе hэрюулхэгүй — энэмнай мүнөө сагай памперс болоно. Үхибүүнэй арhан шээhэндээ шатахагүй, мансынь норохогүй, ехэл удхатайгаар тааруулжа хэгдэhэн сорго гээшэ.
Үйhэн дүрэнхэ гуталдаа хэхэдэ, элдэбын маажуур хүлдэ халдахагүй, байбал үгы болохо, хүл гутал соо хүлэрхэгүй. Гүйдэлэй мүрысөөнүүдтэ хабаадагшадай гутал соогоо үйhөөр үйhөөр тааруулаад, дүрэнхэ хэбэл, таарамжатайл байха бэшэ аа гү. Хүлынь эсэхэгүй. Сэбэрлэhэн зохидхон үйhөөр толгойгоо тойруулжа, ободок хэжэ үмдэхэдэ, шуhанай дараса hайжардаг гэлсэгшэ.
Хусада хүдэрхэн үйhөөр хүг оёжо, гэдэhэн доогуурнь хээд, бэедэнь уяжа бүхэлдэг hэн. Тэрэ хадаа хонидоо нэгэ сагта отондо оруулха, хонидынь нэгэл сагта, хабарай эхиндэ хурьгалхадаа, таарамжатай байгаа.
Үйhэ загаhанай тоhон соо бусалгахада, зөөлэн болодог гэхэ байна.
Цыремжит Батоевагай суглуулбариhаа.
