Элинсэгүүднай хэдэн зуугаад жэлэй туршада амитадай ба байгаалиин шэнжэнүүдые адаглажа, хаана, хэдыдэ, ямар сагта уларил яажа хубилхаб гэжэ мэдэдэг болоhон гээшэ.
Байгаалиин үзэгдэлнүүдтэй хүнэйшье, амитадайшье бэе холбоотой байдаг. Жэшээнь, наhатай зоной хүл, гар шархирхадаа, бүрхэг үдэр зүгнэдэг. Хүгшэн залуугүй хүнүүдэй тэнхээ тамиргүй, эбhээлэнги байгаа hаань — саhа бороогой орохын тэмдэг.
Гэхэшэлэн, хүнэй, амитадай, байгаалиин шэнжэнүүд ехэ hонирхолтой, гүнзэгы удхатай юм.
Тиимэhээ байгаалияа, оршон тойронхиёо адаглажа, шэнжэжэ ябаха ёhотой.
- 1. Уhан шэргэжэ хүрэхэдөө — ган болохо, үерлэжэ хүрэхэдэнь — бороо хуратай байха, зундаа үhээрхэ.
2. Уhанай ехээр татахада, бороо орохо.
3. Булаг эхиндээ тэhэрээ hаа – бороотой, адагтаа тэhэрээ hаань – ган болохо.
4. Горхоной эрьеэрээ – hабаараа дүүрэн уhатайгаар мүльhөөр хушагдаа hаань – дулаан жэл болохо, харин мүльhэнэй хүнхитэй, хүндытэй hаань – гандуу жэл болохо.
5. Утаан дулаанда сэхэ өөдөө дэгдэдэг, хүйтэндэ хажуу тээшээ дэгдэдэг.
6. Һэеы гэрэй утаанай газараар тунахада, хүйтэрдэггүй юм.
7. Сонхын шэлдэ мүльhэнэй гоёор сэсэглэжэ хүрэхэдэ, ерэхэ жэлдэ ургаса hайн байха.
8. Тогооной, горшоогой хөө ошотожо байбал – хүйтэрхын шэнжэ.
9. Дабhан, саахар, нооhон, хүбэн, тамхин, цемент, модон, шии- рын тархи, бүд хубсаhан шиигтэжэ, нойтон болоо hаа – бороо орохын шэнжэ.
10. Хэрбэеэ зун байхада, боро гүрөөhэнэй (косуля) газар малтажа хэбтэбэл, үбэлдөө саhа ехэтэй байха.
11. Үбhэ сабшажа ябаhан гар хажуурай эриин түмэрэй ногоон хүхөөр hолонготобол, үдэhөө хойшо бороо ородог.
12. Дулаан, ута намар болоо hаань, адлил дулаан үбэл болохо гэхэ.
13. Бургааhанай дээдэ талаhаа гүлгэлөө hаань – түрүүшын таряан hубаряатай, дундаhаань гүлгэлөө hаань – дунда, дороhоонь – hүүлшын таряан hайн байха.
14. Эртэ буурсаглаhан нарай ногооной шэнжэ – зуниинь ган, бороогүй байха.
15. Ургын гоёор пэгшыжэ ургаа hаа, бороотой жэл болодог.
16. Намартаа тэрэнгиин дахин hалбараа hаа, хойто жэлынь ургаса hайн байха.
17. Хуhанай набшаhанай 5 хашарhанай шэнээн болоходо, үнеэн hү оробо гэлсэдэг.
18. Шэнэhэн модоной шэлбэhэн доодо талаhаа шарлаад, хуhан модоной набшаhан хажуу талаhаа шарлажа унабал, hайн үбэл болохо.
19. Модоной набшаhан оройhоо шарлаад, унангүй байгаа hаа, гайтай хүйтэн үбэл болохо гэдэг.
20. Модоной түгсэг дээрэ саhанай ехээр тогтобол, үбэлдөө ехэ саhан орохо гэдэг.
21. Ойн шууяа hаа, hалхин болохо.
Цыремжит БАТОЕВАГАЙ суглуулбариhаа.
