Ямар ургамалнууд хэдынэй сагта малай хоолдо хэрэгтэй байдаг юм? Манай нютагта ургадаг зарим ургамал хараад үзэе.
Хяаг (пырей ползучий)
Хяаг үбһэ ногоон байхаданьшье, сабшагдаад хатаһаншье һаань, хэдынэйшье сагта мал дуратайгаар эдидэг. Урданай сагта һайнаар сабшагдаад, бороодо угаагдангүй абтаһан хяаг үбһэн ехэ сэнтэй хоол байһан. Хяаг үбһэ эртэ сабшажа абаха ёһотой. Иимэ үбһэ эдиһэн мал тарган байха.
Унаагайнгаа мори, таргалуулхаяа һанаһан малаа бэлдэһэн хяагаараа хооллуулха. Хяаг — түргэн ургадаг ногоон, һогообори болоходонь, мал эдихэ дурагүй.
Голой улаан үлэн үбһэн (вейник)
Голой улаан үлэн үбһэн хяагта хүрэхэгүй, зүгөөр сабшажа, үбһэн болгоходо, үбэлэй хүйтэндэ мал һайнаар эдидэг. Һайханаар, ногоохон зандань сабшажа хуряаһан үлэн нарай малай эдихэдэ, зөөлэхэн, тааруу байха.
Үлэн үбһэ шаралзатай холижо, үбэлэй хүйтэндэ малда үгэхэдэ, шаралза гашуун аад, бэеыень дулаасуулха гэдэг. Ехэ хүйтэн үдэр хонидые иимээр эдеэлүүлдэг юм.
Нарһан үбһэн (хвощ полевой)
Нарһан үбһэ зундаа мал ехэ эдидэггүй. Энэ үбһэнэй үрынь намар унаадүйхэн байхада нөөсэлжэ абахада, үргүүлһэн (тураһан, шадалгүй болоһон) мал бодхоодог юм гэжэ үбгэд хүгшэд хөөрэлдэгшэ һэн.
Нарһан үбһэнэй үрэ ехэ шэмэтэй гэхэ аабза, хатаахагүй, өөрынь шиигтэйгээр обоолхо хэрэгтэй.
Шүүр, Далан хальһан (чай курильский)
Шүүр, далан хальһан гэдэг. Энэ ургамал эшэ бүхэтэй, нэгэ газарта үдхэнөөр ургадаг, тиимэһээ һалхинда хиидэһэн шорой, саһа эшынгээ забһарта тогтоодог юм. Үдэрэй ута боложо, наранай һайнаар шарахада, шиигтэй, дулаахан байхадань, оройнь набшаһан эртэ хүхэрнэ, хоорондонь ногоон гаража эхилнэ.
Тиимэһээ мал гээшэ далан хальһатай газарта хабартаа эдеэлхэ дуратай.
Адуун бүришье тогтууритайгаар эдеэлдэг гэлсэхэ.
Хара намаа (полынь Гмелина)
Хара намаа гэдэг үрмэдэһэ суглуулжа бусалгаад, малда шудхажа, гэдэһэ доторойнь үбшэ аргалха арга байһан юм даа.
Сахилза (ирис)
Сахилза шиигтэй газарта ургадаг. Хабартаа бэлшээриин малда сахилза зорюута эдюулдэг. Тэндэ адуулхада, мал заһарха. Хонишод иимэ газараа гамнадаг юм.
Бургааһан (ива)
Бургааһан хабартаа шэнэхэн, ногоохон, хүдэржөөгүй шэлбэһээр элбэг байдаг. Тэрэниие бургааһанай оёорой хагдантай үхэр хашалангүй эдидэг. Ганса бургааһанай үзүүр эдюулхэгүй, заабол хагдантайгаар эдюулхэ.
Халаахай (крапива)
Халаахайе үбэлэй хүйтэндэ үбһэнтэй холижо, малда үгэхэдэ, бэень дулаасана гэлсэгшэ һэн. Халаахайн янзанууд болохо тэмээн ба ямаан халаахайнууд бии юм. Урдань гандаһан жэлнүүдтэ тэмээн болон ямаан халаахайнуудтай газарта мал адуулхада үлөөнгүй эдидэг, үшөө заһаршадаг һэн гээд хүгшэдэй хөөрэлдэхые шагнагша бэлэйб.
Хүбшэлиг нютагай үбһэ ногоо һобхон шэмэгүйшэг гэгшэ һэн. Ой модотой нютагай малай мяхан хурса бэшэ байдаг юм. Тала газарай үбһэ ногоондо ябадаг адуу малай мяхан хурса байдаг.
Иимэл алтан дэлхэйн һахал үбһэ хулһа эдижэ, хүн зониие хооллуулдаг мал ха юм даа.
Цыремжит Батоевагай дэбтэрhээ.
