Урданай зон мал ажаллажа, хоолойгоо тэжээн ябахадаа, огторгойе шэртэн, хаана ямар мүшэд байнаб, хэдынэй сагта хайшаа хүдэлнэб гэжэ бэлшээридэ ябаhан hүрэг мал шэнгеэрээ алдангүй адаглажа ажаhууhан гээшэ.
Тэнгэридэ зургаан мушэдые олохогүй нэгэшье хүн байгаагүй.
Фото: pibig.info
Үхи хүүгэдтээ багаhаань ойлгуулдаг hэн. Эдэ мүшэдые Суг мүшэд гэхэ, ородоор – созвездие Плеяды. Суг мүшэд зунай эсэсhээ эхилээд, бүхэли үбэлдөө hүниин тэнгэридэ харагдадаг бүлэг гэхэ гү, али аймаг мүшэд. Эдэ ялалзаhан зургаан мүшэдэй тэнгэриин шанха оройдо байхада – hүниин тэн гэдэг. Үүр сайха багта мүшэд тэнгэриин хаяада дүтэлжэ, наранай элшэдэ харагдахаяа болишохо.
Буряад зон зургаан мүшэдэй hарада дүтэ болохые тохёолгон гэдэг.
Юундэб гэхэдэ, хоёр ялагарай бэе бэедээ дүтэлхэдэ гү, али hарын тэдэ мүшэдэй хажууханаар тамаран гарахада, бүмбэрсэг дэлхэйн нюруу дээрэ байгаалиин шэнжэ бүри заабол хубилшадаг. Буряадууд зургаан мүшэд hара хоёрой хэдыдэ дүтэлэлсэдэгые — тохёолгонуудые адаглан шэнжэжэ, hайн мэдэхэ болоhон гээшэ.
Тохёолгон намарай эхин hарын 19-дэ эхилнэ. Суг мүшэдэй hарын доогуур зөөжэ гараа hаань, хүйтэн үбэл, дэгүүрнь гараа hаань, дулаабар үбэл ерэхэ гэлсэдэг. Зүгөөр намартаа тэнгэриин хаяада зургаан мүшэдэй харагдахада, хүйтэржэ эхилдэг. Түрүүшын шэмэрүүн хүйтэн дааруулаад абаhаар, тохёоhоор лэ, хүйтэн болошодог агша.
Намарай дунда hарын 17-до тохёохо.
Намарай hүүл hарын 15-да тохёохо.
Үбэлэй эхин hарын 13-да тохёохо.
Үбэлэй дунда hарын 11-дэ тохёохо.
Үбэлэй hүүл hарын 9-дэ тохёохо.
Хабарай эхин hарын (Сагаан hарын) 7-до тохёохо.
Хабарай дунда hарын 5-да (улаан зудан), хатуу сагта тохёохо. Мал ажалтай зондо бэрхэшээлтэй байдаг.
Хабарай hүүл hарын 3-да тохёохо.
Зунай эхин hарын 1-дэ hүүлшын тохёолгон болохо. Тиигээд зургаан мүшэд далда орожо, харагдахаяа болино. Харагдахаяа болиhон үдэрыень мүшэ далдалган гэжэ нэрлэдэг. Бороогүй, хуурай үдэр болоо hаань, гандаха гэдэг. Бороогой багаханааршье ороо hаань, нойтотой, ургасатай зун болохо гэхэ.
Иимэ олон тохёолгонууд боложо, хүн зон, адууhа мал үбэлэй, хабарай хагсуу нюргые дабадаг гээшэ.
Цыремжит Батоевагай суглуулбариhаа.
