Үбэлдөө наран луу сагта гарана.
Үбэлэй 3 hарада:
- Наранай ургахада – луу саг.
- Наранай мандахада – могой саг.
- Үдэдэ – морин саг.
- Үдын хойно – хонин саг.
- Наранай шэнгэхэдэ – бишэн саг.
- Боро хараанда – тахяа саг.
- Үдэшын сагта – нохой саг.
- Һүниин тэн – гахай саг.
- Һүниин дүлии үе – хулгана саг.
- Үүр сайхын урда тээ – үхэр саг.
- Үүрэй сайхада – бар саг.
- Наранай ургахын урда тээ – туулай саг.
Хабартаа ба намартаа наран туулай сагта гарана, харин зундаа – бар сагта.
Саг бүхэн өөр өөрын шэнжэтэй: хулгана, морин, туулай, тахяа сагуудые хилгааhан шэнги нарин саг гэжэ тоолоод, али нэгэ хэрэг эхилдэггүй, амардаг саг байгаа.
Бар, бишэн, могой ба гахай сагуудые түхэреэн саг гэдэг, тиин эхилhэн юумэеэ саашань үргэлжэлүүлдэг.
Луу, нохой, үхэр ба хонин сагуудта хэрэг эрхилхэ, ажал хэхэ сагууд гэжэ тоолодог.
Тиигээдшье саг бүхэниие али нэгэ амитанай абари зантай адли гэхэ байна. Мүн баhа али сагта түрэhөөрнь мүнөөшье болотор хүнэй үйлын үрые, табисуурыень элирүүлдэг зандаа.
Иигэжэ баруун зүгэй эрдэмтэд ба монгол арадые шэнжэлэгшэд тобшолол хэнэ.
Үдэр hүни хоёр зургаан хубида хубаардаг:
- а/ Үглөөнэй үүр хираан; б/ үүрэй толон; в/ үүр сайха.
- а/ Үглөө; б/ үдын урдахи саг.
- а/ Үдэ; б/ үдын хойно.
- а/ Нара орохо саг; б/ үдэшын саг; в/ үдэшын боро хараан.
- а/ Һүниин харанхы; б/ hүниин тэнhээ урда тээхэнэ; в/ hүниин тэн.
- а/ Һүниин тэнhээ хойшонхи саг; б/ орой hүни; в/ үглөөнэй үүр сайхын урда тээхи саг.
Цыремжит Батоевагай суглуулбариhаа.
