Намартаа сентябриин тэнгээр Риихэ мүшэн мандажа, голой уһан тон хүсэтэй аршаан болодог. Мүнөө жэл хамаг уhанай арюудхагдадаг «Риихэ» гэhэн үдэрнүүд сентябриин 7-hоо тогтохонь.
Наран, тэнгэри, үүлэн, шулуун, уhан, бороон, саhан – эдэ амиды бэшэ байгаали. Ургамал, амитад, шубууд, хорхой шумуул, хүн зон – эдэ амиды байгаали болоно. Эдэ булта жэлэй дүрбэн сагта хоорондоо нягта холбоотой. Уhан гээшэ амиды байгаалиин гол хоол – ундан ааб даа. Эхэнэр хүн hү тарагайнгаа сиидэм уhанда оруулхагүй, нарилжа ябаха ёhотой. Бүhэтэйшүүл уhанда түмэрэй зүйл, шэлэй тэhэрхэй, шабааhа шэбхэ, машинына тоhо, шорой оруулхагүй ёhотой. Лусадые бузарлажа, нүгэл бэедээ хуряахагүйнь шухала.
Жэлэй дүрбэн сагай hэлгээн соогуур эртын намарай нэрэтэ үдэрнүүд эхилдэг. Амитай, амигүй байгаалиин хубилалтанууд жама ёhоороо hубариха. Үбhэн хагдаржа, Сэмүүнэб үдэр (Семёнов день) ерэжэ, хүн зон үбhэнhөө гарана. Бугын барисаан, шара набшын халуун г.м. болоно. Эгээл энэ үедэ огторгойдо Риихын мүшэн бии болодог. «Риихэ» гэhэн үгэ «нангин» гэhэн удхатай санскрит үгэ юм. Риихын хаhада бүхы одо мүшэд жэрылдэн hубаридаг ха. Тиихэдэнь Һара Газарта тон дүтэ, эгээл хүсэтэй байдалда ородог. Энэ үедэ дүшэн табан хоногто үргэлжэлhэн Хайлан хурал дүүрэжэ, ламанар Риихын үдэрнүүдые зурхайгаар элирүүлдэг.
Монгол литээр, «Риихэ» гэжэ уhанай эгээл аша туhатай аршаан болодог болзор. Үүрэй сайжа байхада, Риихэ мүшэнэй урдахи үндэр хадануудай саанаhаа толоржо эхилхэдэнь, хүйтэн халуун хоёрой тэнсүүриеэ олохо саг ерэдэг ха. Уhанай хүсэн эгээл ехэ аргами туhатай болоно гэлсэхэ. Юрэдөөл, уhан соо амидардаг, хүнэй нюдэндэ харагдадаггүй жэжэ шумуулнууд уhанай хүйтэн жэнтэй болоходо, үбэлэйнгөө унталгын урда номгон байдалда ородог. Энэ үедэ уhан сэбэр арюун аршаан болодог аабза. Эдэ үдэрнүүдтэ уhанда ороходо, эрьедэнь амархада, агаараарнь амилхада, хүнэй бэе махабад hуларжа амарна. Уhан соо ороходо, элшэ хүсэниинь хүнэй бэеын арhа зөөлэн болгоно, уhанай номгон даруу урадхал үе мүсын, бүхы бэеын шалаае, эсэнги байдал hуладхажа хүнгэрүүлнэ, hанаа сэдьхэл тэгшэрүүлнэ. Намарай хүйтэн үдэрнүүдтэ уhан соо удаан байжа болохогүй, хүйтэн уhан туhа хэхэшьегүй. Тиимэhээ хэмhээ үлүү болгонгүй, дундахииень олохо ёhотой.
Уhанда hуудалтай жэлдээ ябаhан хүнэй риихын уhанда оролтогүй гэдэг байна. Бэеынь уhан ехэдээд, жэлэй туршада диилдэжэ үбдэхэ, мэгдэхэ. Тиимэ тула уhанhаа нарилха ёhотой. Энээниие үхи хүүгэдэйнгөө бүхы наhандаа хадуужа абаад, саашанхи үедөө дамжуулан, hургаал болгожо ябахынь түлөө ойлгуулха, зааха ёhотой.
Цыремжит Батоевагай суглуулбариhаа.
