Нютаг нютагууд халуун хүйтэнөөрөө, шииг нойтоной хэмжээгээр, агаарай даралтаар, hалхяар илгардаг гээшэ. Манай нютаг хуурай хүйтэн уларилтай, океан далайhаа холо, үндэрлиг газарта оршодог. Зундаа халуун, ехэнхидээ гандахаяа hанадаг, үбэлдөө саhан бага ородог аад, эртэ хайлашадаг.
Тиимэhээ май hарые улаан зудан гээд нэрлэдэг байгаа. Юундэб гэхэдэ, мал адууhанай эдихэ ногоон ургаадүй, зөөдэл байдалтай зоной эдихэ юумэн хомор, мал туранхай, мангирhаа бэшэ ургаhан ургамалай үгы байхадань, улаан зудан гээд урданай зон нэрлэhэн гээшэ. Тиибэ ябашье үдэр хоногууд үнгэржэ, оршон тойронхи байгаали ногоон хубсаhаяа аалихан нэмэржэ эхилдэг ааб даа. Нютагаймнай бишыхан шубуухайнууд эртэ үглөөгүүр сэлмэг агаарта эрьелдэн жэргэжэ, үдэр бүхэнөө магтан угтахадань, эртэшэ зоной сэдьхэл баясан байдаг.
Май hарада хүхы донгодожо эхилдэг, тиимэhээ зарим нютагуудта хүхын дуунай hара гэхэ. Хүхы шубуунай набшалаагүй модондо донгодоо hаань, ган болохо гэлсэгшэ hэн. Хүхэ ногоон набшаhатай модондо донгодоболнь, бороо хуратай, ургаса ногоотой жэл болохо гэдэг аабза. Ургын хүхэ үнгын газар дээгүүр нэмжыхэдэ, хүхы шубуун гоёшоон магтажа, үдэр hүнигүй дуугаржал байдаг.
Майн 6-да Егорын үдэр (ород литээр) хабарые эхилдэг гэдэг байгаа. Эртын хабар эхилжэ, 1930-1940-өөд онуудта тарилгын хаhа ерэдэг байгаа, харин мүнөө байгаалиин уларил 20-25 хоногоор таряа тарилга хойшонь татадаг болоhон гэжэ наhатай зон ярилдажа байгша бэлэй.
Дулаан орондо үбэлжэхэеэ ошоhон 40 янзын шубууд бусажа ерэhэн байдаг. Зүгөөр хараасгай шубуунай майн хорёодоор ерэхэдэ, мойhон сэсэглэдэг, тэрэнги ой тайгые ягаахан сэсэгээрээ шэмэглэдэг, модод набша намаагаар бүрхөөгдэдэг.
Ородой литээр, майн 22-ыеНиколын үдэр гэдэг. Буряадууд Михуула болобо гэлсэдэгбди. Михуулын эхилтэр, үбэл аяг аашаяа харуулхагүй гэhэндэл, газаа нэгэ жэгдэ намдуу байдаг. Одоошье хүлеэгдэhэн үбэлэй Михуула ерэжэ, огторгой оёоргүй, бүри үндэр болон үзэгдэжэ, одо мүшэд даншье ялагараар ониб-аниб гэлдэхэ. Ехэ голнууд мүльhэн хуягаар хушагдажа, дээгүүрнь үнгэрhэн шаргын ханхинаха абяан, ябаган хүнэй хүнгэрэг саhа махаhан ула мүр сүмэрэн үлэжэ, холоhоо талбайн харагдаха.
Май hарын нэгэ ехэ үзэгдэл гэхэдэ, наруули шиигтэй газарта (уhатай бэшэ) пагсаршагаар ургадаг үлэн үбhэн (осока) түргэн гаража эхилдэг, арбаад сантиметр үндэртэй болоод байхадань, дээрэнь жэжэхэн хара монсогорхонууд бии болохо.
Энээниие буряадууд «хара шэрэм» (весенняя травка) гэдэг. Хара шэрэм ногоо үнеэд эдихэдээ, hүтэй болодог.
Энэ үедэ тоhо зөөхэй ехээр абтадаг байгаа. Шэрэмэй тоhон эгээл хурса, садхабаритай юм. Манай үбгэ эсэгэнэр шэрэмэй тоhо хайлуулжа, үбэлэй янгинама хүйтэндэ эдихэеэ хадагалдаг байгаа. Иимэ тоhо эдиhэн хүн нюур хайрама жабарта даарангүй, ямаршье хүндэ хүшэр ажал хэжэ шададаг юм. Шэрэмэй ногоон иимэ ямар бэ даа шэдитэ хүсэтэй байнал даа. Хара монсогонуудайнгаа унахада, юрын үлэн үбhэн саашадаа ургаха.
Май hарада урин дулаан наашалба гэхэдэ, эрьелдээд лэ хүйтэржэ, hалхилhаар лэ байдаг. Нарай малда үбhэ тэжээл, дулаан байра хэрэгтэйл байhаар.
Цыремжит Батоевагай суглуулбариhаа.
