Мүнөө жэл Буянта һара майн 9-һөө эхилээ, июниин 6 болотор үргэлжэлхэ. Энэ һарада хэгдэһэн буян ба нүгэл хэдэн мянгаар арьбажаха гэжэ мэдээжэ.
Эрхи татажа, буян хуряаха гээшэ өөрын онсотой юм. Арьяа-Баалын зүрхэн тарни уншажа, олонхи зон «Ум маа ни бад май хум» гэжэ тарниин зургаан үзэг уншадаг. Үгышье һаа, өөрын дураар ямаршье тарни уншажа, буян хуряахада болохо бэзэ.
Буян, мүн нүгэлшье гурбан үүдээр – сэдьхэл, хэлэн, бэе (ум, речь и тело) гурбаар хэгдэдэг гэхэ. Жэшээнь, гороо хэхэдээ, бэеэрээ буян хэнэбди. Тарни тооложо, хэлээрээ буян хэнэбди. Мүн элдэб ондоо юумэ сэдьхэнгүй, үнэн зүрхэнһөө зальбаржа, сэдьхэлээрээ буян хэнэбди.
Агын хизаарай номой сангай ехэ нүхэр болохо Цыремжит Жамсарановна Батоева иигэжэ хөөрэбэ:
«Бага байхадаа, нагаса эжытэеэ бурхандаа мүргэдэг, бурханай ном баряад, гэрээ гороолдог, маани уншадаг hэнби. Тэрэ үедэ, 70-аад жэлэй саада тээ, хүн дасан дуган ябадаггүй, хорюултай байгаа. Эрхи гээшэ тон хомор. Нагаса эжы эрхиеэ тон наринаар абажа, хүзүүндээ зүүхэ, халтал хампа олоходоо, эрхиеэ татагша бэлэй. Тэрэ эрхи эжы абань багашаг байхадань, дасанhаа залажа, бурхадай урда мүргүүлээд үгэhэн ха.
Нагаса эжы, Бадмаева Балжима, 1882 ондо түрэhэн, тэрэ сагта зон бурханда hүзэгтэй, шүтэдэг байhан ха юм даа. Тэрэл эрхиеэ бүхы наhаараа, 93 хүрэтэрөө татажа ябаал даа. Үндэр наhатай болобошье, ухаан hонор, маанияа уншажал байха. Эрхиеэ үхэрэй элдэhэн, нариханаар жүhэhэн арhанда үлхэгшэ hэн. Бүхы наhан соогоо тата татаhаар байтарнь, эрхихэнүүдынь элэжэ, hэтэржэ унадаг болошоо. Һэтэрээд унаhан эрхинүүдые «бү абагты, байг» гэгшэ бэлэй. Иигэжэ эрхиингээ hэтэржэ дууhатар маани уншаhан хүн. Һүүлэй hүүлдэ тон ехээр элэшэhэн, жэжэ, нимгэхэн болошоhон 68 эрхи (зураг дээрэ) татажал байгша бэлэй.
Иигэжэ маани уншахада, буян болонгүй яахаб? Нагаса эжы буянтай байгаал даа, бидэнэй, арад түмэнэй hайн ябахын түлөө буян хээ лэ. Тэрэ эрхииень зальбаржа ябаhан бурхадайнь хажууда гунгарбаа соохоноо хадагалаад, адис абажа, зальбаран зааhан маани мэгзэмыень уншажа ябадагбди…»
Буян үйлэдэхын иимэ бодото жэшээ дурадхабабди. Теэд буянай олон янза байдаг даа. Мал амита хооллуулха, оршон тойронхиео, илангаяа гол, булаг шадар, харгы сэбэрлэхэ гээд лэ олондо туhатай юумэ хэхэдэ – буян.
Буянта hараар, нүхэд! Энэ hарада нүгэлтэ үйлэ тэбшээд, ядаһан тулиһанда туһалжа, буянта үйлэ сэдьхэжэ ябаял.
Д.Базарова,
Ц.Жамцараногой нэр. Агын хизаарай номой сангай мэргэжэлтэн.
