Сентябрь hара — намарай түрүүшын hара. Хүйтэн дулааниие хоёр тээшэнь илгадаг.
Сентябрь hарые буга hара гэдэг. Бугын (изюбр) дуун сентябриин арбаадhаа октябриин арбаад болотор зэдэлнэ. Бугын дуунай эртэшэг дуулдабал, эртүүр дулаан зун болохо гэлсэдэг. Юундэб гэхэдэ, эртэ түллэхэдэнь – hайн. Оройн эрьюусээн хадаа ута шэргүү хабарые хаража, зунай хойшоо болохые гэршэлнэ. Эмэ hогоон июнь hарада тугал дахуулаад ябадаг. Бэеэ хүсэhэн бугын эбэр 10-12 hалаатай, 14-16 hалаатай hаа, хүгшэн буга гээшэ. Михуулаар (майн 22) 8-10 hалаатай эбэр шуhан байха (панты). Июниин 1 болотор бүхы hалаануудынь хүсэд гараха ёhотой.
Сентябрь соо хүйтэрөөд, хюруу унаад, үнеэд hүеэ татаха даа. Хүйтэнэй аминай (заморозки) үзэгдэжэ эхилхэ саг. Зарим нютагуудта сентябриие улари hара гээд хэлэдэг байгаа.
Энэ hарын 14-дэ Сэмүүнэб үдэр (Семёнов день) болохо. Эндэhээ эхилэн, ногоон хагдардаг, үбhэ хуряалга дүүрэдэг.
Сентябриин 22-то үдэр hүни хоёр тэнсэхэ, hүни ута, үдэр богони боложо эхилхэ. Хойто зүгэй хүйтэн дабшажа эхилхэ. Һүүлээрнь намдуу дулаан үдэрнүүд ерэнэ. Эдэ үдэрнүүдые «hамгадай наран» (бабье лето) гэдэг. Энэ hара эгээл ажалша юм.
Цыремжит Батоевагай суглуулбариhаа.
