Энэ hарые урдань хожо hара гэдэг байhан. Мал hоно батаганаанhаа зобожо, hүеэ татадаг юм. Юундэб гэхэдэ, хонид үдын халуунда хургаха (гүбээгэй оройдо тархяа доошонь хээд зогсохо). Үхэрнүүд сүмхөөг уhан соо зогсодог. Энэ hара зунай халуунай эгээл үндэр шатань болодог. Ургаса бүхэн хүсэд ургадаг, жэмэс бүхэн сэсэглэжэ дүүрэнтээд эдеэшэдэг.
Урдань июлиин 22-hоо хүн зон үбhэндэ ородог байгаа. Хүн бүхэн өөр өөртөө гар хажуур, тармуур, аса г.м. зэр зэмсэгүүдээ эртээнhээ бэлдэгшэ бэлэй. Гар хажуур 5-ай, 7-ой, 9-эй гээд байгша hэн. Һая үбhэндэ гараhан хүүгэд 5-ай хажуураар сабшаха.
Хуряагдаhан үбhэнэй шанарта ехэ анхарал хандуулдаг байгаа. Бороодо сохюулангүй, удаан хэбтүүлэнгүй, сэл ногооноор бухаллажа, бухалнуудаа шэрэжэ hүрилдэг hэн. Нарай жэжэ малай үбhэн амяараа хуряагдаха. Эхэ малай үбhэн баhал амяараа сомогдохо.
Жэлэй дүрбэн сагай зунай үе 70-74 үдэр үргэлжэлнэ. Манай нютагуудта зун хадаа жэлэй дүрбэн сагай тон богони хаhа болодог гээшэ. Энэ hарада тэнгэриин дуун болон сахилгаан аалидана, хүсөө буурана.
Июлиин 9-hөө 15 болотор уhанда пагшаг буудаг. Энэ 7 хоног соо уhанда орожо болохогүй, хоротой болоод байна. Зунай наранай элшэнүүд сорьёмо, шатаама халуунаар шарана. Хорон элшэнүүд хордохоожо хайрана, ургамалда муу нүлөө үзүүлнэ. Намартаа, үбэлдөө, хабартаа сугларhан муухай юумэнүүдые сэхэ шанга элшэнүуд хайлуулжа урадхуулна. Гол нуурнуудай шэргэхэдэнь, уурал болоод, бороотой, шүүдэртэй hөөргөө буужа, дахин бузарлана.
Июлиин 22-hоо хүхы шубуун донгодохоёо болижо, дулаан орон тээшээ бусана.
Дулаан оронhоо ниидэжэ ерэдэг бүбөөлжэн шубуун «бу-бу-буб…» гэhэн шэнги абяа үгэдэг. Багсаамжалхада, июль hарада дальбараануудынь уурхайhаа ниидэжэ гарадаг, тиимэhээ зарим буряад нютагуудта июль hарые бүбөөлжэнэй hара гэжэ нэрлэдэг байгаа хаш.
«Уhанай аюулаар далай баярладаггүй, хүнэй аюулаар дайда тэнсэдэггүй» гэhэн урданай үгын удха тон зүб. Эгээл иимэhээ уhанда орохоhоо урид бодожо үзэхэ хэрэгтэй.
Байгаалиин уларил жэл бүри нэгэ жэгдэ байдаггүй гэжэ мэдэдэгбди. Зарим үбэлдөө дулаахан байгаа hаань, зуниинь хүйтэншэг байха. Иимэ жэлдэ хойто зүгhөө үлеэhэн hалхин ургасада тон муугаар нүлөөлдэг. Ургасын муушаг байбал, үбhэ хулhан багаар абтаха.
Энэ hарада эм дом болодог үбhэ ногоо, элдэб ургамалнуудые, үндэhэнүүдые, набша намаа суглуулжа, hүүдэр газарта хатааха хэрэгтэй. Үхэр нюдэн, долоогоно, алирhан, мойhон, улаагана, олон янзын hархяаг, нэрhэн г.м. жэмэс түүжэ, үбэлдөө бэлдэнэбди.
Июль hара бүхы юумэ эдеэшүүлжэ, сагаан эдеэ дэлгэрүүлдэг. Үбhэ ногоо шэмэ шүүhэтэй болгожо ургуулна. Бишыхан шумуулнууд олоншье hаа, 7-7 хоног соо амидараад хосордог.
Цыремжит Батоевагай суглуулбариhаа.
